“Pryderon dwfn” – Plaid Cymru yn ymateb i Vaughan Gething yn dod yn Arweinydd newydd Llafur Cymru – ac yn ddarpar Brif Weinidog Cymru

Mae Arweinydd Plaid Cymru Rhun ap Iorwerth wedi mynegi “pryderon dwys” wedi i Vaughan Gething gael ei ethol fel arweinydd nesaf Llafur Cymru.

Etholwyd Vaughan Gething yn Arweinydd newydd Llafur Cymru heddiw (Dydd Sadwrn 16eg o Fawrth 2024) yn dilyn ras arweinyddiaeth a ysgogwyd gan Mark Drakeford yn cyhoeddi y byddai’n rhoi’r gorau i fod yn Arweinydd a Phrif Weinidog Cymru nôl ym mis Rhagfyr.

Enillodd Gweinidog Economi Llywodraeth Lafur, Vaughan Gething y gystadleuaeth i’w wrthwynebydd, y Gweinidog Addysg Jeremy Miles.

Roedd y ras arweinyddiaeth wedi’i llethu’n ddiweddar ar ôl iddi ddod i’r amlwg bod Vaughan Gething wedi derbyn rhodd ymgyrch o £200,000 gan David John Neal, dyn busnes a oedd wedi’i gael yn euog ddwywaith o droseddau amgylcheddol fel pennaeth dau gwmni, Atlantic Recycling a Neal Soil Suppliers. .

Y mis canlynol dywedodd BBC Cymru ei fod wedi cael llythyrau a ysgrifennwyd gan Gething yn 2016 a 2018 at Cyfoeth Naturiol Cymru yn gofyn iddo leddfu cyfyngiadau ar gwmni Neal, Atlantic Recycling. Dyfynnwyd cyn-weinidog Llywodraeth Cymru, Leighton Andrews, yn dweud bod y rhoddion yn "niweidiol ar ddatganoli" a galwodd ar ymgyrch Gething i ddychwelyd y rhodd o £200,000.

Dywedodd Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth AS, ei fod yn destun pryder mawr fod “gennym bellach Brif Weinidog newydd sydd cyn hyd yn oed yn cymryd y swydd gyhoeddus uchaf yn wynebu honiadau a chwestiynau difrifol am ei grebwyll”. 

Gan dynnu sylw at ei record yn y llywodraeth, dywedodd Mr ap Iorwerth fod “dim a ddywedwyd” yn ystod yr ymgyrch arweinyddiaeth yn awgrymu “newid gêr” wrth fynd i’r afael â heriau economi Gymreig sy’n aros yn ei unfan, amseroedd aros y GIG a thlodi plant.

Dywedodd Arweinydd Plaid Cymru Rhun ap Iorwerth AS,

“Rwy’n llongyfarch Vaughan Gething ar ennill etholiad arweinyddiaeth Llafur Cymru.

“Os caiff ei ethol yn Brif Weinidog ddydd Mercher yn ôl y disgwyl, mae record ei blaid ei hun yn golygu ei fod yn etifeddu heriau sylweddol.

“Mae wedi eistedd o amgylch bwrdd y Cabinet ac wedi dal portffolios allweddol tra bod economi Cymru wedi marweiddio, rhestrau aros y GIG wedi tyfu, ac mae tlodi plant yn parhau i fod yn sgandal cenedlaethol. Nid oes dim a ddywedwyd yn ystod yr ymgyrch arweinyddiaeth yn awgrymu y byddwn yn awr yn gweld newid gêr wrth fynd i'r afael â'r heriau enfawr hyn.

“Ond mae hefyd yn dod â’i faterion personol ei hun i’r swydd.  Mae’n destun pryder mawr bod gennym bellach Brif Weinidog newydd sydd, cyn hyd yn oed ymgymryd â’r swydd gyhoeddus uchaf yn ein gwlad, yn wynebu honiadau a chwestiynau difrifol am ei farn.

 “Fe ddylai Vaughan Gething ddychwelyd y rhodd o £200,000 i’r ymgyrch sydd wedi denu cymaint o feirniadaeth o fewn ei blaid ei hun a thu hwnt.

“Nid yw hyn cystal ag y gall pethau fod i Gymru. Mae pobl Cymru’n haeddu plaid sydd â gweledigaeth wirioneddol ar gyfer y dyfodol – un sy’n seiliedig ar degwch ac uchelgais, a dyna beth all pleidlais i Blaid Cymru ei gynnig."